Το πετρέλαιο ανεβαίνει διαρκώς. Ο χαλκός και το βαμβάκι χτύπησαν νέα ρεκόρ. Οι τιμές του σιταριού και του καλαμποκιού ανεβαίνουν. Συνολικά, οι διεθνείς τιμές των βασικών προϊόντων έχουν αυξηθεί κατά 25% τους τελευταίους έξι μήνες.
Τί σημαίνει αυτή η άνοδος;
Μήπως τρελάθηκαν οι κερδοσκόποι; Μήπως είναι το αποτέλεσμα της υπερβολικής εκτύπωσης δολαρίων; Ένας προάγγελος του αχαλίνωτου πληθωρισμού που βρίσκεται προ των πυλών; Όχι.
Απλώς, οι αγορές των βασικών εμπορευμάτων μας υπενθυμίζουν ότι ζούμε σε έναν πεπερασμένο κόσμο, στον οποίο η ραγδαία ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών ασκεί πιέσεις στην περιορισμένη προσφορά πρώτων υλών, με αποτέλεσμα να ανεβαίνουν οι τιμές τους.
Σήμερα, όπως και την περίοδο 2007-20008, η κινητήρια δύναμη πίσω από την αύξηση της τιμών αυτών των προϊόντων δεν είναι η ζήτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι η ζήτηση από την Κίνα και τις άλλες αναδυόμενες οικονομίες. Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι από χώρες που ήταν κάποτε φτωχές εντάσσονται στην παγκόσμια μεσαία τάξη, αρχίζουν να οδηγούν αυτοκίνητα και να τρώνε κρέας, ασκούν με αυτόν τον τρόπο πίεση στο πετρέλαιο και στα αποθέματα τροφίμων.
Και αυτά τα αποθέματα δεν ακολουθούν τους ίδιους ρυθμούς. Η συμβατική παραγωγή πετρελαίου παραμένει σταθερή επί τέσσερα χρόνια. Υπό αυτή την έννοια, τουλάχιστον, έχουμε φτάσει στο ανώτερο επίπεδο ως προς τη ζήτηση του πετρελαίου. Οι εναλλακτικές πηγές, όπως η παραγωγή πετρελαίου από την ασφαλτούχο άμμο του Καναδά, εξακολουθούν να αναπτύσσονται, αλλά το κόστος τους είναι σχετικά υψηλό, τόσο από οικονομική όσο και από περιβαλλοντική άποψη.
Επίσης, την περασμένη χρονιά, οι ακραίες καιρικές συνθήκες – οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η ξηρασία σε ορισμένες περιοχές με ιδιαίτερη σημασία για τη γεωργία τους – έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην άνοδο της τιμής των τροφίμων. Και έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι η κλιματική αλλαγή θα φέρει και άλλα τέτοια ακραία καιρικά φαινόμενα.
Ποιες θα είναι λοιπόν οι συνέπειες από την πρόσφατη άνοδο των τιμών στα βασικά προϊόντα; Είναι μια ένδειξη για το ότι ζούμε σε έναν πεπερασμένο κόσμο, σε έναν κόσμο στον οποίο οι περιορισμοί των πηγών γίνονται όλο και περισσότερο δεσμευτικοί. Αυτό δεν πρόκειται να δώσει ένα τέλος στην οικονομική ανάπτυξη, ούτε θα μας οδηγήσει σε μια κατάρρευση σαν κι΄ αυτή που είδαμε στις ταινίες της σειράς Mad Max. Απαιτεί όμως να αλλάξουμε σταδιακά τον τρόπο που ζούμε, να προσαρμόσουμε την οικονομία και τον τρόπο ζωής μας στην πραγματικότητα των ακριβότερων φυσικών πόρων.
Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της Γης, που εκτιμάται οτι θα φτάσει απο 6,8 δις κατοίκους σε 9,2 δις το 2050, αναμένεται να ασκήσει μια άνευ προηγουμένου πίεση για τη σίτηση του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο ρυθμός που ο παγκόσμιος πληθυσμός καταναλώνει τροφές δεν είναι βιώσιμος, όπως αναφέρει η έκθεση, αφού υπερβαίνει κατά πολύ τη δυνατότητα αναπλήρωσης των πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή τροφίμων.
Σύμφωνα με τις διαπιστώσεις της έκθεσης, η παραγωγή τροφών θα πρέπει να αυξηθεί 70-100% έτσι ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες σίτησης του παγκόσμιου πληθυσμού. Η επίτευξη ενός τέτοιου στόχου φαντάζει σχεδόν αδύνατη, αφού όπως υπογραμμίζεται οι κλιματικές αλλαγές σε συνδυασμό με τις εσωτερικές μετακινήσεις αργοτικών πληθυσμών σε αστικές περιοχές, όπως συμβαίνει στη Κίνα και την Ινδία, έχουν οδηγήσει σε μια δραματική μείωση των αγροτικών εκτάσεων που καλλιεργούνται.
Το ζήτημα δεν αφορά μόνον τα αναπτυσσόμενα ή υπανάπτυκτα κράτη, αφού η αδυναμία σίτησης μεγάλων τμημάτων πληθυσμών θα έχει ως συνέπεια την αύξηση κοινωνικών αναταραχών, συγκρούσεις, και τελικά μαζικές μεταναστευτικές ροές προς τη Δύση.
Στη τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα καθώς και στη πρώτη του 21ου, ξεδιπλώθηκε μια μεγάλη μετακίνηση πλούτου και ισχύος από τη Δύση προς την Ανατολή. Μετακίνηση που δημιουργεί αμφιβολίες κατά πόσο η σημερινή κρίση είναι παγκόσμια κρίση. Διότι όλοι οι δείκτες δείχνουν περισσότερο να είναι μια κρίση της Δύσης. Η ύφεση διέτρεξε τις δικές της οικονομίες, και ορισμένες όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, συνεχίζει να τις διατρέχει. Αντίθετα, στην Ασία, ιδιαίτερα στην ΝΑ Ασία οι ρυθμοί ανάπτυξης παραμένανε όλη την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα υψηλοί.
Με αυτούς τους ρυθμούς εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ξέφυγαν από την ακραία πείνα (μόνο στην Κίνα 450.000.000 άνθρωποι, στην Ινδία 230.000.000 και στις βραζιλιάνικες φαβέλες 40.000.000, συνολικά σχεδόν ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι!) και δημιουργούν τα νέα μεσαία στρώματα στις αναδυόμενες αγορές. Κίνα στη βιομηχανία και η Ινδία στις υπηρεσίες βρίσκονται σε διαδικασία μεγάλων δομικών μεταλλαγών. Οι μονάδες που απαιτούν πολύ φτηνή εργασία «ταξιδεύουν» πλέον προς χώρες όπως είναι το Βιετνάμ και οι Φιλιππίνες αντίστοιχα. Κινέζοι και Ινδοί εκατομμυριούχοι είναι περισσότερο απόποτέ.
Η Δύση παράγει σήμερα τα 3/5 της παγκόσμιας παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Κατέχει πάνω από τα 2/3 των όπλων και από αυτά διαχειρίζεται τα πλέον σύγχρονα. Ανάλογη είναι και η συμμετοχή της στην παγκόσμια έρευνα και στα αποτελέσματά της. Είναι πολλαπλά πιο παραγωγική από την ανατολή. Μόνο που ενώ πριν από τις μεταρρυθμίσεις του Τενγκ Σιαο Πινγκ στην Κίνα η παραγωγικότητα ήταν είκοσι φορές (ναι 20 φορές!) μικρότερη εκείνης της Δύσης, σήμερα είναι «μόνο» πέντε φορές μικρότερη. Ειδικότερα δε ως προς την παραγωγικότητα των ΗΠΑ είναι επτά φορές μικρότερη. Όμως, στη Δύση ζούνε σήμερα μόλις το 1/7 του παγκόσμιου πληθυσμού. Σε λίγα χρόνια, ενώ η ΝΑ Ασία θα έχει το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, η Ευρώπη θα έχει περιοριστεί στο 5%.
Η Ευρώπη καταγράφει την πραγματοποίηση των μεγαλύτερων αλλαγών ισχύος πάνω στον πλανήτη που υπήρξαν από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης πριν από 250 χρόνια. Το κυριότερο δε είναι, το γεγονός ότι με την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού η Ευρώπη πορεύεται μέσα σε μια όλο και πιο βαθειά κρίση στην οποία ως δυνάμεις και δόγματα σωτηρίας εμφανίζονται οι δυνάμεις που την οδήγησαν στην κρίση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, την υπονόμευση του κοινωνικού μοντέλου της Δυτικής Ευρώπης και την άμεση παρακμή της ήπιας ισχύος της ΕΕ. Το μοντέλο της μόνο υπόδειγμα δεν μπορεί πλέον να θεωρείται για τον υπόλοιπο κόσμο. Ο νεοφιλελευθερισμός και η αποδιοργάνωση του κοινωνικού μοντέλου της ΕΕ επέφερε μεγάλα κοινωνικά ρήγματα στο εσωτερικό τόσο της ίδιας της ΕΕ, όσο και στο εσωτερικό των κρατών μελών της. Στην Ασία σήμερα, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι βγαίνουν από την πείνα και τη φτώχια.
Αντίθετα στην Ευρώπη στέλνονται πίσω στην ανεργία και στην έλλειψη κοινωνικής προστασίας. Στην Ασία, αλλά και αλλού στον σημερινό κόσμο, δυναμώνει η τάση για περιφερειακή συνεργασία, ενώ η ΕΕ δείχνει να ταλαντεύεται στην καλύτερη περίπτωση ανάμεσα στην παραίτηση από το Ομοσπονδιακό μοντέλο και στο σπάσιμό της σε δύο ζώνες. Αν «χρειαστεί» ακόμα και τρεις. Την ώρα που από την Λατινική Αμερική και μέχρι την Ασία στήνονται νέοι συνεργασιακοί θεσμοί, στην Ευρώπη η Γερμανία αναρωτιέται πώς θα σπάσει τα ευρωπαϊκά της δεσμά με τρόπο ώστε να μην χρεωθεί η ίδια μια τέτοια αποδιοργάνωση. Ακόμα και στην Λ.Αμερική ο ανερχόμενος γίγαντας της ηπείρου, Βραζιλία, κάνει πολλαπλούς συμβιβασμούς έναντι των μικρών της γειτόνων, όπως είναι η Ουρουγουάη και Παραγουάη, προκειμένου να προωθήσει την ολοκλήρωση της συνεργασίας στην περιοχή. Αντίθετα, η Γερμανία συμπεριφέρεται με καθοδηγητή της τον νέο, ανερχόμενο, οικονομικό εθνικισμό της. Το συνολικό σκηνικό τείνει στις εξής μετακινήσεις: από τη Δύση στην Ανατολή. Περισσότερη υποχώρηση των θέσεων της Ευρώπης παρά των ΗΠΑ. Μετακινήσεις πλούτου δια μέσω της τοκογλυφίας από τον Ευρωπαϊκό Νότο στον ευρωπαϊκό βορρά. Τέλος άγρια ανακατανομή πλούτου και εισοδήματος ανάμεσα στους πλούσιους και τα μεσαία στρώματα καθώς και τους άλλους μισθωτούς στον ευρωπαϊκό νότο.